૧૬ વર્ષની ઉંમરે ખલાસી બનેલા શિવજીભાઈ ફોફંડીએ બનાવેલા મોડેલો જવાહરલાલ નહેરુ, અટલ બિહારી વાજપેયી, નરેન્દ્ર મોદીને અપાયા. રાષ્ટ્રપતિ ભવનની શોભામાં પણ અભિવૃદ્ધિ કરે છે આજથી છએક દાયકા પહેલાની વાત છે. માંડવીથી જયારે દરિયાઇ માર્ગે આફ્રિકા જવાનું થતું ત્યારે માડાગાસ્કર, એડનથી બહાર ક્રીકમાંથી પસાર થતાં વરચે ટાપુ પર શિકોત્તર માતાજીનું મંદિર આવે છે. અગાઉ એવી માન્યતા હતી કે, વહાણની નાની પ્રતિકૃતિ માતાજીના મુખ સામેની દિશામાં ભોગવિધિ સાથે પધરાવવાથી આફત ટળે છે. આ કામ માત્ર પંદર વર્ષની કિશોર વયે ખલાસી તરીકે જોડાયેલા જુવાનને આ કામ સોંપાતું. ધીરે ધીરે આ જુવાન ખલાસી સાચુકલા જહાજની સાથોસાથ તેની પ્રતિકòતિઓ બનાવવામાં પણ માહેર થતો ગયો. આ જુવાન તે શિવજીભાઈ ભુદા ફોફંડી.
રણ અને સમુદ્રી ખારાશની ભૂમિ કરછે વિશ્વને અનેક વીરલાઓ આપ્યા છે. આવા જ એક વીરલા એટલે શિવજીભાઇ ભુદા ફોફંડી, તેમનું નામ વિશ્વ માટે અજાણ્યું નથી. છેલ્લા છ દાયકામાં તેઓ જહાજના બે હજાર જેટલા મોડેલો બનાવી ચૂકયા છે.
ઈતિહાસના પાનાં પર કરછના માંડવીના કાનજી માલમ નામના ખલાસીએ વાસ્કો-દ-ગામાને ભારતીય જળ માર્ગ બતાવ્યાની નોંધ છે. આજ શહેરના અન્ય એક ખારવાએ પણ વિશ્વમાં વહાણોની પ્રતિકૃતિ બનાવવામાં પારંગત તરીકે ખ્યાતિ મેળવી છે. તેમણે બનાવેલા મોડેલો અમેરિકા, જાપાન, હોંગકોંગ, પેરિસ, પાકિસ્તાન, બલુચિસ્તાન, શ્રીલંકાના મ્યૂઝિયમો અને કંપનીઓની શાન વધારી રહ્યા છે.
દરિયાઈ ચાંચિયાઓ જેનો વધુ ઉપયોગ કરતા તેમજ અમેરિકા ખંડની શોધ કોલંબસે જેના દ્વારા કરી હતી તે ‘બરછા’ વહાણની પ્રતિકòતિ ફોફંડીએ ૨૭મી જાન્યુઆરીના રોજ ગ્રેટ શિપિંગ કંપનીને આપી છે. ઉપરાંત મહારાષ્ટ્રના બેલાપુરની રહેમાન ઇન્ડસ્ટ્રીઝ શિપિંગ ટ્રેનિંગ સેન્ટરમાં ૪૦ મોડેલો, પ્રિન્સ, પેસેફિક, ગ્રેડ શિપિંગ કંપનીમાં તેમજ અદાણી શિપિંગ કંપનીમાં ૧૫ ફૂટ લાંબા આફ્રિકન વહાણની પ્રતિકòતિ તેમણે બનાવી છે. નવલખીના સમયે પણ શિપિંગ અભ્યાસક્રમ ચાલતા તેમાં કરછી કોટિયા, બ્રીકના મોડેલો, સેકન્ડરી ટીચર્સ ટ્રેનિંગ ઇન્સ્ટિટ્યૂટમાં પણ પ્રાચીન-અર્વાચીન પ્રતિકòતિઓ ઉપલબ્ધ છે.
આ ખલાસીએ ૧૯૭૩માં ૪૫૦૦ ટનની ‘વિશ્વ સેવા’નું પાઇલોટિંગ પણ કર્યું હતું. જવાહરલાલ નેહરુ, અટલબિહારી વાજપેયી, કામરાજ, નરેન્દ્ર મોદીને પણ શિવજીભાઈએ બનાવેલા મોડેલો અપાયા છે. ઉપરાંત રાષ્ટ્રપતિ ભવનની શોભામાં પણ તેમની કારીગરીથી અભિવૃદ્ધિ થઇ છે. અત્યારે આયખાના ૭૫ વર્ષે પહોંચેલા શિવજીભાઇ યુવાનો માટે પ્રેરણારૂપ છે. શિવજીભાઇએ પોતાની દિલી ઇરછા વ્યકત કરતા જણાવે છે કે માંડવીના બીચને સરકારે ટુરિઝમ બીચ તરીકે જાહેર કર્યોછે, ત્યારે આ બીચના કિનારે એક એકરની જગ્યામાં સિમેન્ટનું અત્યાધુનિક શિપ મોડેલ બનાવવામાં આવે. એ શિપમાં સ્વીમિંગ પુલ, મિનિ સિનેમાગૃહ, ફાસ્ટ ફૂડ ઝોન, રમત-ગમતના સાધનો ધરાવતા જીમ રૂમ, કરછ હેન્ડીક્રાફટનો શૉ રૂમ તેમજ દરિયાઇ જીવ સૃષ્ટિનું મ્યુઝિયમ, વિશાળ પડદા પર દરેક દેશના બંદરોનો વિકાસ નિહાળી શકાય તેવા કોન્ફરન્સ હૉલ જેવી અનેક સુવિધાથી ભરપુર મોડેલ શિપ બનાવવું છે. ઈન શોર્ટ, એ ‘જાયન્ટ શિપ’માં બેઠેલા લોકોને પોતે કોઈ આધુનિક સુવિધાજનક ક્રુઝમાં સવારી કરતા હોય તેવો ભાસ થાય!
શિવજીભાઈ તૈયારી બતાવતા કહે છે,‘આ ભગીરથ કાર્ય કરવા માટે ગુજરાત રાજયના સહકાર અથવા ખાનગી પાર્ટી કે કોઇપણ સંસ્થા આ કાર્ય માટે જયારે પણ મને બોલાવશે ત્યારે એક પૈસો લીધા વિના સંપૂર્ણ કાર્ય કરી આપીશ.’
જહાજોની આબેહૂબ પ્રતિકૃતિઓ બનાવી જાણતા શિવજીભાઈના ખલાસી તરીકેના પરાક્રમો પણ જાણવા જેવા છે. ઇ.સ.૧૯૬૫માં જયારે ભારત-પાક વરચે યુદ્ધ છેડાયું હતું ત્યારે શિવજીભાઇ માંડવી બંદરે ફરજ પર હતા. કરછની એકોએક ક્રીકથી પરિચિત ખલાસીએ ‘કંકાવટી’ ટગમાં સૈનિકોને સમુદ્ર માર્ગથી રેતાળ બોર્ડર પર પહોંચાડયા હતા.
લખપત તાલુકાના પાનધ્રોની લિગ્નાઇટની ખાણ સાથે પરિવહન માટે જળ માર્ગ ઉત્તમ હોવાથી ૧૯૭૮માં એસ.એસ.નેવિગેશન કંપનીને ક્રીક સર્વેનું કામ સોંપાયું હતું. જેમાં કંપનીએ નજીકના કોટેશ્વર બંદરે ૫૦ ટનનું વહાણ આવી શકવાનું જણાવ્યું હતું. પરંતુ શિવજી ફોફંડીએ કંપની સાથે ચર્ચા બાદ એવું તારણ કાઢયું કે પચાસ ટન નહીં, એના કરતા દસ ગણું ભારે એવું પાંચસો ટનનું જહાજ પણ કોટેશ્વર આવી શકે. આખરે એફ. કું.નું પ૦૦ ટનનું જહાજ કોટેશ્વરે આવ્યું હતું. આ જિંદાદિલ આદમી આજે પણ પોતાના કાર્યોદ્વારા જાણે કહે છે કે, ‘પાની મેં પથ્થર મત ફેંકો, વો પાની કોઇ પીતા હૈ ! જીઓ તો ઐસે જીઓ યારો, આપકો દેખ કે કોઇ જીતા હૈ !’
મોડેલ જહાજોની દુનિયા
જગતનો ૯૫ ટકા કરતાં વધુ વિદેશ વેપાર જહાજૉ મારફત ચાલે છે એટલે જહાજ બાંધકામનો ઉધોગ સતત ફૂલતો-ફાલતો રહે છે. કોઈ મોટું જહાજ બનાવતા પહેલાં કોઈ ગફલત ન થાય તે માટે તેનું મોડેલ તૈયાર કરવામાં આવતું હોય છે. સામાન્ય સંજૉગોમાં મોડેલનું કદ મૂળ જહાજ કરતાં ૬,૦૦૦ ગણું નાનું હોય છે. વિશ્વવિખ્યાત ફિલ્મ ‘ટાઈટેનિક’ બનાવતા પહેલાં તેના નિર્માતા જેમ્સ કેમેરોને મૂળ જહાજ કરતાં થોડું જ નાનું એવું મોડેલ બનાવી ફિલ્મનું શૂટિંગ કર્યું હતું. જૉકે મોડેલ માત્ર એક સાઈડનું જ બનાવવામાં આવ્યું હતું. બ્રિટનના બંદર લિવરપુલના સંગ્રહસ્થાનમાં આજે પણ ટાઈટેનિકનું એક નાનું મોડેલ રાખવામાં આવ્યું છે.ષ્ટ્રપતિ ભવનની શોભામાં પણ અભિવૃદ્ધિ કરે છે
લેખક: સુરેશ ગોસ્વામી
No comments:
Post a Comment